خانه کتاب

راهنمای جامع کاربرد  spss

 مزيت اصلي نوشتار حاضر اين است كه علاوه بر آموزش نرم‌افزار آماري SPSS جهت پردازش داده‌ها، با ادغام مباحث روش تحقيق، تا آن‌جاكه به اين نرم‌افزار مربوط مي‌شود، راهنمايي كاملاً عملي جهت انجام تحقيق به حساب مي‌آيد. چراکه بنا به اعتقاد نويسندگان کتاب، آموزش و يادگيري نرم‌افزار SPSS، بدون دانستن مباحث روش‌شناسي امکان‌پذير نيست. البته اين کتاب داعيه بحث روش‌شناسي نداشته، که مراد از طرح مباحث روش‌شناسي، جهت‌دهي ذهن خوانندگان به سمت رويکردي روش‌شناسي به نرم‌افزار SPSS، و تلفيق دو مقوله روش و آمار در اين نرم‌افزار است.
به لحاظ ساختاري، کتاب مشتمل بر 19 فصل است که هر فصل موضوع، هدف و روش آماري خاصي را بررسي مي‌کند. ضمن‌آن‌که، برخي فصول نيز از چندين روش آماري جداگانه تشکيل شده‌اند. فصول اول تا دوازدهم به روش‌هاي مقدماتي و متوسطه تحليل داده‌ها در نرم‌افزار SPSS مي‌پردازد، يعني مطالبي که مورد استفاده اکثريت قريب به اتفاق دانشجويانِ مقاطع کارشناسي و کارشناسي ارشد در رشته‌هاي مختلف و پژوهش‌گران جهت تحليل داده‌هاي تحقيق مي‌باشند. اما عمده مطالبي که در فصول سيزدهم تا نوزدهم مورد اشاره قرار مي‌گيرند، روش‌هاي پيشرفتهِ تحليل داده‌ها را شامل مي‌شود که علاوه بر مخاطبان گروه اول، بيش‌تر مورد استفاده دانشجويان مقاطع کارشناسي ارشد و دکتري در رشته‌هاي مختلف و پژوهش‌گراني است که بنا به ضرورت‌هاي مختلف، علاقه‌مند به تکميل فراگيري روش‌هاي پيشرفته تحليل داده‌ها در محيط SPSS مي‌باشند.
در رابطه با محتواي هر فصل نيز بايد گفت که:
فصل اول با عنوان "مروري بر مفاهيم و ملاحظات روش‌شناختي"، درصدد است تا با ارائه مباحث روش‌شناسي، ذهن خوانندگان را از آمار صرف به اين مباحث هدايت کند. بنابراين، اين فصل با طرح چنين مباحثي، نقش مهمي در ساير فصول کتاب دارد.
فصل دوم، آشنايي با نرم‌افزار SPSS را با ذکر تاريخ، نحوه نصب، انواع پنجره‌ها، انواع منوها و... پي مي‌گيرد.  
پرداختن به مقوله آمار توصيفي و موضوعاتي که مربوط به اين نوع آمار است، محتواي فصل سوم را تشکيل مي‌دهد. موضوعاتي مانند ترسيم جدول يک‌بعدي، ويرايش جدول، ماهيت و کاربرد انواع شاخص‌هاي گرايش به مرکز، شاخص‌هاي گرايش به پراکندگي، شاخص‌هاي شکل توزيع داده‌ها و چندين دستور مرتبط با آمار توصيفي در اين فصل مورد اشاره قرار خواهند گرفت.
در فصل چهارم، خوانندگان مي‌توانند با ماهيت و نحوه ترسيم انواع نمودارها براي داده‌هاي مختلف اسمي، ترتيبي و فاصله‌اي آشنا شود. اين فصل محقق را قادر مي‌سازد تا با يادگيري نحوه ترسيم اين نمودارها، نحوه توزيع داده‌ها را به‌صورت گرافيکي نشان داده و در نتيجه گزارش تحقيق را به نحو بهينه‌اي با اطلاعات مفيدتر تنظيم نمايد.
تحليل پاسخ‌هاي چندگانه يا سئوال‌هاي چندپاسخي ، موضوعي است که محتواي فصل پنجم کتاب راهمای جامع کاربرد spss  را تشکيل مي‌دهد. در اين فصل، توضيح داده شده که چگونه مي‌توان سئوال‌هاي چندپاسخي را در محيط SPSS وارد و تحليل کرد.
فصل ششم به بررسي يکي از مهم‌ترين مقولات در تحليل داده‌ها به‌خصوص در هنگام تنظيم پرسشنامه مي‌پردازد. در اين فصل، نحوه سنجش روايي (اعتبار ) ابزار اندازه‌گيري مورد اشاره قرار خواهد گرفت. در ادامه فصل، يکي از مهم‌ترين روش‌هاي سنجش اعتبار ابزار اندازه‌گيري، يعني "تحليل عاملي" اشاره مي‌شود که براي ارزيابي اعتبار سازه  به‌کار مي‌رود.
فصل هفتم نيز، در ادامه فصل ششم، يکي ديگر از مهم‌‌ترين مقولات در تحليل داده‌ها به‌خصوص در هنگام تنظيم پرسشنامه را مورد اشاره قرار مي‌دهد. در اين فصل، محقق خواهد آموخت که چگونه مي‌تواند ميزان پايائي (قابليت اعتماد ) ابزار اندازه‌گيري خود را بسنجد. در ادامه سنجش پايائي ابزار اندازه‌گيري، روش "آلفاي کرونباخ " به‌عنوان مهم‌ترين و متداول‌ترين روش سنجش پايائي مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
فصل هشتم کتاب راهمای جامع کاربرد spss از آمار توصيفي خارج شده و وارد مبحث آمار استنباطي/تحليلي مي‌شود. آمار استنباطي تمامي مفاهيم و روش‌هاي مرتبط با آزمون فرضيه و به‌عبارتي تعميم نتايج از نمونه به جامعه آماري را شامل مي‌شود. در اين فصل، ابتدا به ذکر مفاهيم پايه و کليدي در آمار استنباطي مانند فرضيه، فرضيه آماري، فرضيه پژوهشي، خطاهاي نوع اول و دوم، آزمون‌هاي پارامتري و ناپارامتري، آزمون‌هاي يک‌دامنه و دودامنه، توزيع نرمال و روش‌هاي سنجش آن پرداخته، تا از رهگذر اين تعاريف مفاهيم، ذهن محقق براي فصول بعد (فصول نهم تا چهاردهم) که انواع آزمون‌هاي آماري براي فرضيه‌هاي مختلف را مورد بررسي قرار مي‌دهد، آماده شود.
فصل نهم کتاب، انواع آزمون‌ها براي فرضيه‌هاي رابطه‌اي را مورد اشاره قرار مي‌دهد. آزمون‌هايي که در اين فصل اشاره مي‌شوند، شامل آزمون استقلال يا کاي اسکوئر، سنجه‌هاي پيوند، انواع همبستگي‌هاي پارامتري و ناپارامتري، همبستگي تفکيکي و سنجش فاصله است.
فصل دهم، "رگرسيون خطي" به‌عنوان يکي از پرکاربردترين روش‌هاي تحليل آماري به‌خصوص در تحقيقات همبستگي و علي را توضيح مي‌دهد. اشاره به ماهيت و نحوه کاربرد روش تحليل رگرسيون خطي و هم‌چنين انواع روش‌هاي آن، از ديگر مباحث اين فصل خواهد بود.
يکي از مشکلاتي که در اجراي تحليل رگرسيون وجود دارد، وجود رابطه هم‌خطي بين متغيرهاي مستقل است که تاحدود زيادي از اعتبار نتايج رگرسيون مي‌کاهد. براي رفع چنين مشکلي، فصل يازدهم به محقق مي‌آموزد که چگونه از هم‌خطي  بودن يا نبودن رابطه بين متغيرهاي مستقل آگاهي يابد.
فصل دوازدهم، روش "تحليل مسير " را به‌عنوان يک روش پيشرفته‌تر از روش تحليل رگرسيون خطي چندمتغيره معرفي مي‌کند. تحليل مسير به محقق کمک مي‌کند تا علاوه بر تأثيرات مستقيم متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته، تأثيرات غيرمستقيم آن‌ها را نيز مورد سنجش قرار دهد. کاربرد روش تحليل مسير در شناخت سهم نسبي هر يک از متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته بسيار است.
فصل سيزدهم، به مهم‌ترين آزمون‌هاي آماري پارامتري براي آزمون فرضيه‌هاي تفاوتي (مقايسه‌اي) مي‌پردازد. آزمون‌هاي آماري پارامتري   (شامل سه شکل تک‌نمونه‌اي، دو نمونه مستقل و دو نمونه وابسته) و تحليل واريانس (شامل  ، UNIANOVA, MANOVA و GLMRM) از آزمون‌هاي آماري تلقي مي‌شوند که براي داده‌هاي پارامتري مورد استفاده قرار مي‌گيرند و در اين فصل به‌طور مفصل به هر يک پرداخته خواهد شد.
در مقابل فصل سيزدهم، که به آزمون‌هاي آماري پارامتري براي فرضيه‌هاي توصيفي مي‌پردازد، فصل چهاردهم کتاب راهمای جامع کاربرد spss همين فرضيه‌هاي تفاوتي را زماني مد نظر دارد که داده‌هاي تحقيق از نوع ناپارامتري باشند. به‌عبارتي، در اين فصل، مهم‌ترين آزمون‌هاي آماري ناپارامتري جهت آزمون فرضيه‌هاي تفاوتي مورد اشاره و بررسي قرار خواهند گرفت. در ذکر اين اين آزمون‌ها، سعي گرديد تا آن‌ها براساس دو معيار تعداد گروه و مستقل و وابسته بودن گروه‌ها (يک گروه، دو گروه مستقل و وابسته، و چند گروه مستقل و وابسته) دسته‌بندي شوند.
در تحقيقات به‌خصوص اجتماعي و انساني، زماني محقق با متغيرهاي وابسته‌اي مواجه مي‌شود که مقياس آن در سطح سنجش اسمي است و بنابراين، امکان استفاده از روش تحليل رگرسيون خطي براي وي فراهم نمي‌باشد. فصل پانزدهم کتاب با پيشنهاد روشي به نام "تحليل رگرسيون لجستيک "، به بررسي اين مشکل مي‌پردازد که چگونه مي‌توان مقادير يک متغير طبقه‌بندي‌شده اسمي را براساس يک يا چند متغير کمي و کيفي پيش‌بيني کرد.
فصل شانزدهم کتاب به مواقعي اشاره دارد که متغير وابسته تحقيق در سطح سنجش ترتيبي است. "رگرسيون ترتيبي " آزموني است که براي پيش‌بيني تغييرات متغير وابسته براساس مقادير متغيرهاي مستقل کمي و کيفي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. پرداختن به اين روش، محتواي اين فصل از کتاب را تشکيل مي‌دهد.
آن‌چه در فصل هفدهم کتاب راهمای جامع کاربرد spss  مورد اشاره و بررسي قرار مي‌گيرد، "رگرسيون برآورد منحني " است. اين روش رگرسيوني زماني به‌کار مي‌رود که رابطه بين متغير وابسته و متغيرهاي مستقل، نه يک رابطه خطي، بلکه به شکل منحني باشد.
کلاستربندي (خوشه‌بندي) پاسخگويان يا موارد و هم‌چنين متغيرها با هم‌ديگر، موضوعي است که محتواي فصل هجدهم کتاب را تشکيل مي‌دهد. گاهي اوقات برحسب نوع تحقيق، قصد داريم پاسخگويان و يا حتي متغيرها را براساس چندين متغير به‌صورت کلاستر و خوشه نشان دهيم. براي نيل به اين منظور، روشي به نام "تحليل کلاستر " در نرم‌افزار SPSS تعريف شده است که به مدد آن مي‌توان به کلاستربندي پاسخگويان و حتي متغيرها با هم‌ديگر بپردازيم.
و بالاخره، فصل نوزدهم کتاب راهمای جامع کاربرد spss، روش "تحليل تشخيصي/تمييزي " را مورد بررسي قرار مي‌دهد. روش تحليل تشخيصي زماني مورد استقاده محققين است که قصد دارند گروه‌بندي افراد در طبقات يک متغير اسمي را براساس مقادير متغيرهاي مستقل تشخيص دهند.